Sebelum kedatangan kuasa luar, masyarakat tempatan di Sarawak dan Sabah mempunyai sistem pemerintahan yang berkesan. Sistem ini berjaya membawa kestabilan dan keharmonian serta kemajuan ekonomi, sosial, dan politik. Di Sarawak, pemerintahan tempatan dikendalikan oleh masyarakat Melayu di kawasan Saribas, Kalaka, Samarahan, dan Melano. Di Sabah pula, masyarakat tempatan terdiri daripada pelbagai etnik yang mementingkan adat dalam pemerintahan mereka.
Sistem Pemerintahan Tempatan
1. Sistem Kesukuan
- Sistem ini diamalkan oleh masyarakat tempatan di Sarawak dan Sabah dengan struktur yang berbeza-beza mengikut adat setiap suku kaum.
- Setiap suku memiliki struktur pemerintahan berdasarkan adat yang bertindak sebagai sistem hierarki dalam masyarakat.
Sistem Kesukuan di Sarawak
- Pemimpin Utama: Pemimpin di kalangan kaum Iban, Bidayuh, Kayan, Kenyah, Kelabit bertanggungjawab menjaga keharmonian dan menyelesaikan pertelingkahan.
- Kaum Iban: Pemimpin utama dikenali sebagai Tuai Rumah yang mempunyai kuasa dalam menjaga kesejahteraan masyarakat mereka.
- Kaum Bidayuh: Ketua bagi masyarakat ini dikenali sebagai Tua Kapung.
- Kaum Melanau: Ketua dikenali sebagai Menteri yang mengurus hal ehwal dalam komuniti.
- Kaum Kenyah dan Kayan: Ketua masyarakat mereka dikenali sebagai Peran Lepo atau Kelunan Maren, bergantung kepada keutamaan adat masing-masing.
Peranan Lain dalam Masyarakat
- Ketua kaum memainkan peranan penting dalam penyelesaian konflik dan memastikan keharmonian.
- Masyarakat Iban dan Bidayuh bergantung kepada ketua mereka yang berfungsi sebagai pemimpin dalam memastikan kelangsungan adat.
- Dalam masyarakat Bidayuh, Tua Kapung dianggap sebagai sumber autoriti utama dalam mengatur kehidupan sosial masyarakatnya.
Sistem Kesukuan di Sabah
- Kaum Bajau: Pemimpin dipanggil sebagai Mato-Mato, yang berfungsi sebagai pelindung bagi masyarakat mereka, terutama bagi menjaga keselamatan dan kesejahteraan ahli.
- Masyarakat Kadazan, Dusun, dan Murut: Sistem kesukuan di kalangan etnik ini diamalkan untuk mengawal dan mengurus hal ehwal berkaitan adat dan hubungan sosial dalam kalangan masyarakat.
- Majlis Kampung: Berfungsi untuk menyusun aktiviti adat dan memastikan keberkesanan sistem pentadbiran dalam masyarakat.
2. Sistem Pentadbiran Tempatan
Sistem Pentadbiran di Sarawak
- Pengaruh Brunei: Kesultanan Brunei memainkan peranan besar dalam pemerintahan, khususnya di Sungai Kerajaan, Sungai Saribas, Sungai Tulin, dan Sungai Kuripan, di mana kawasan ini dikendalikan oleh orang yang berstatus tinggi dalam masyarakat.
- Struktur Pentadbiran: Pentadbiran dikendalikan oleh golongan pembesar yang dilantik oleh Sultan dan bertanggungjawab mengawasi wilayah-wilayah mereka.
- Pembahagian Kuasa: Kesultanan Brunei menganugerahkan pangkat “Orang Kaya” (O.K) kepada pemimpin di kawasan tertentu, termasuk Datu Pattinggi, Datu Bandar, dan Datu Temenggong.
Sistem Pentadbiran di Sabah
- Pengaruh Sulu dan Brunei: Kawasan pantai timur Sabah di bawah kekuasaan Kesultanan Sulu, manakala pantai barat dikuasai Kesultanan Brunei.
- Sistem Datu: Golongan Datu bertanggungjawab sebagai pentadbir di bawah kuasa Sultan Sulu di pantai timur, manakala pemimpin di pantai barat dikenali sebagai Pengiran yang mempunyai kuasa penuh di bawah Kesultanan Brunei.
- Kuasa Sultan Sulu dan Brunei: Sultan memiliki kuasa penuh terhadap golongan pembesar tempatan yang diamanahkan untuk mentadbir kawasan yang menjadi milik mereka.
Sistem Kedatuan di Sarawak
- Pemerintahan Tradisi: Sistem ini adalah hasil gabungan antara sistem tempatan dengan pengaruh Kesultanan Brunei, yang menempatkan pemimpin untuk menguruskan wilayah tertentu.
- Kawasan Kekuasaan: Sungai Sarawak dijadikan pusat pentadbiran, dengan setiap wilayah mempunyai pembesar yang dilantik seperti Datu Bandar dan Datu Temenggong.
- Peranan Pembesar: Pemimpin yang bergelar Orang Kaya bertanggungjawab dalam memastikan pematuhan terhadap adat di kawasan mereka.
Sistem Ketua Bebas di Sabah
- Asal Usul: Sistem ini wujud pada abad ke-17 dan ke-18 di kawasan yang berada di bawah pengaruh Sultan Brunei dan Sultan Sulu.
- Ketua Bebas: Mereka adalah individu berpengaruh yang diberi kepercayaan penuh oleh Sultan tetapi mempunyai kebebasan untuk mengurus masyarakat mereka.
- Kepatuhan Adat: Ketua Bebas mempunyai undang-undang tersendiri dan tidak tertakluk sepenuhnya kepada kuasa Sultan. Mereka bebas dalam menentukan cara terbaik untuk mengekalkan keharmonian dalam masyarakat mereka.
topik ini adalah dari Sejarah Tingkatan 3 Bab 5.
Penutup
Sistem pemerintahan tempatan di Sarawak dan Sabah adalah unik dan dibentuk berdasarkan keperluan masyarakat setempat. Walaupun terdapat pengaruh daripada Kesultanan Brunei dan Sulu, sistem ini tetap mengekalkan ciri-ciri tradisi dan adat yang penting dalam menjamin kestabilan dan kemakmuran masyarakat tempatan.
📚Join Whatsapp Channel Info Pelajar untuk lebih bahan rujukan belajar.
baca juga:
