Kesultanan Melayu Melaka adalah salah satu kerajaan paling berpengaruh di Alam Melayu. Bermula sebagai sebuah perkampungan nelayan, Melaka berkembang menjadi empayar maritim yang gemilang, terkenal dengan sistem pentadbiran, perundangan, perdagangan, dan hubungan diplomatik yang unggul. Faktor utama kejayaan Melaka termasuk kepimpinan raja, sistem pentadbiran yang cekap, dan lokasi strategik yang menguntungkan.
Faktor Kegemilangan
1. Kepemimpinan Raja
Keturunan Raja Palembang
- Berdasarkan teks Sulalatus Salatin, pemerintah Melaka berasal daripada keturunan Raja Palembang yang dikaitkan dengan Iskandar Zulkarnain.
- Keturunan ini memberi legitimasi dan kekuatan kepada raja sebagai pemimpin yang dihormati.
Peranan Raja
- Raja berfungsi sebagai ketua kerajaan dan pelindung rakyat.
- Tugas raja meliputi:
- Menguatkuasakan undang-undang untuk memastikan kestabilan kerajaan.
- Menjadi Ketua Agama Islam, memelihara keadilan dan keharmonian.
- Melaksanakan tanggungjawab sebagai ketua angkatan tentera.
Daulat dan Alat Kebesaran
- Konsep daulat memperkukuh kedudukan raja sebagai pemerintah tertinggi yang dihormati rakyat.
- Alat kebesaran seperti cap mohor, nobat, dan pending diraja melambangkan kewibawaan dan keagungan raja.
2. Sistem Pentadbiran
Kesultanan Melayu Melaka mempunyai sistem pentadbiran yang tersusun melalui Sistem Pembesar Empat Lipatan.
a. Pembesar Berempat
- Sistem ini terdiri daripada empat jawatan utama:
- Bendahara:
- Penasihat utama raja.
- Menguruskan pentadbiran istana.
- Penghulu Bendahari:
- Bertanggungjawab ke atas kewangan negeri dan hasil cukai.
- Temenggung:
- Menjaga keselamatan negeri, pengawal istana, dan ketua polis.
- Laksamana:
- Ketua angkatan laut dan pengawal peribadi raja.
- Bendahara:
b. Tugas Pembesar
- Memastikan kelancaran pentadbiran dan keamanan kawasan.
- Mengutip cukai dan menyerahkannya kepada kerajaan.
- Membentuk tenaga kerja untuk memenuhi keperluan sistem kerah.
c. Keberkesanan Sistem Pentadbiran
- Sistem ini memastikan pentadbiran berjalan lancar dari peringkat pusat hingga ke peringkat kampung.
- Sultan memainkan peranan penting dengan melantik pembesar yang berkebolehan.
3. Sistem Perundangan
a. Hukum Kanun Melaka
- Ditulis semasa pemerintahan Sultan Muzaffar Shah (1446–1456).
- Mengandungi 44 fasal yang meliputi:
- Undang-undang jenayah.
- Kekeluargaan.
- Perdagangan dan perniagaan.
- Hukum Kanun Melaka memastikan keamanan dan kesejahteraan rakyat.
b. Undang-Undang Laut Melaka
- Mengatur perdagangan dan pelayaran antarabangsa.
- Mengandungi 25 fasal berkaitan peraturan pelayaran, denda kesalahan di laut, dan pengurusan kapal.
- Menjamin keselamatan pedagang yang berdagang di Melaka.
c. Undang-Undang Adat
- Adat Temenggung digunakan dalam pentadbiran:
- Berasaskan sistem warisan dan peralihan kuasa kepada waris.
- Kuasa tertinggi terletak di tangan sultan.
Aspek Kegemilangan
1. Empayar yang Luas
- Empayar Kesultanan Melaka meliputi Semenanjung Tanah Melayu dan kawasan pesisir Sumatera.
- Wilayah taklukan termasuk Kuala Linggi, Pahang, Kelantan, dan beberapa kawasan di Sumatera seperti Siak dan Rokan.
Cara Pembentukan Empayar
- Penaklukan:
- Menjamin keselamatan dan kestabilan.
- Kawasan taklukan seperti Pahang dan Kelantan diintegrasikan ke dalam empayar.
- Perkahwinan Diraja:
- Perkahwinan Sultan Melaka dengan puteri kerajaan lain mengukuhkan hubungan diplomatik.
- Contoh: Perkahwinan Sultan Mansur Shah dengan puteri Majapahit.
- Naugan:
- Melaka memberi perlindungan kepada kerajaan kecil untuk memastikan kelangsungan kerajaan tersebut.
2. Pusat Penyebaran Agama Islam
- Melaka menjadi pusat penyebaran Islam ke kawasan Pahang, Kelantan, Patani, dan Sumatera.
- Peranan ulama dan mubaligh sangat signifikan, termasuk usaha memperkenalkan hukum Islam dalam pentadbiran.
Cara Penyebaran Islam
- Pengislaman Pemerintah:
- Sultan Iskandar Shah memeluk Islam dan menjadikannya agama rasmi Kesultanan Melaka.
- Perkahwinan:
- Perkahwinan diraja menggalakkan penyebaran Islam.
- Peranan Ulama:
- Ulama dari Timur Tengah menyebarkan ajaran Islam kepada rakyat.
- Perdagangan:
- Pedagang Islam dari Arab dan India memperkenalkan Islam kepada penduduk tempatan.
Pusat Perdagangan Antarabangsa
1. Kedudukan Strategik
- Terletak di Selat Melaka, laluan penting perdagangan antara India dan China.
- Menyediakan perlindungan kepada kapal dagang daripada ancaman cuaca buruk.
2. Pengumpulan Barang Dagangan
- Barangan seperti rempah-ratus, emas, dan hasil hutan dikumpulkan di Melaka sebelum diedarkan ke kawasan lain.
- Melaka menjadi pusat pengedaran barangan antara pedagang tempatan dan antarabangsa.
3. Peranan Orang Laut
- Orang Laut membantu mengawal keselamatan pelabuhan dan melindungi pedagang daripada ancaman lanun.
- Mereka juga bertindak sebagai tentera laut Melaka.
4. Kemudahan Pelabuhan
- Melaka dilengkapi dengan gudang penyimpanan barang, kemudahan membaiki kapal, dan pusat perdagangan yang cekap.
Hubungan Luar
1. Hubungan Dengan Kuasa Besar
- China:
- Hubungan diplomatik dengan Dinasti Ming melalui Laksamana Cheng Ho.
- Perlindungan dari ancaman Siam.
- Siam:
- Melaka berjaya menangkis ancaman Siam melalui diplomasi dan penaklukan.
- Ryukyu (Jepun):
- Perdagangan rempah antara Melaka dan kerajaan Ryukyu.
- Kerajaan Lain:
- Hubungan dengan Turki Uthmaniyah, Gujarat, Arab, dan wilayah di Nusantara seperti Majapahit.
Kesimpulan
Kegemilangan Kesultanan Melayu Melaka terletak pada kepimpinan raja yang berwibawa, sistem pentadbiran yang cekap, undang-undang yang tersusun, dan hubungan diplomatik yang erat. Kejayaan ini menjadikan Melaka sebagai pusat perdagangan dan penyebaran Islam yang dihormati di Alam Melayu. Sistem yang dibangunkan di Melaka menjadi asas kepada kerajaan Melayu seterusnya.
📚Join Whatsapp Channel Info Pelajar untuk lebih bahan rujukan belajar.
Nota ini bersumberkan Sejarah Tingkatan 2 Bab 5.
Artikel lain:
